Massaal protesten tegen politiegeweld en racisme: ‘De maat is gewoon vol’

NEDERLAND - Via sociale media en op straat protesteren miljoenen mensen tegen racisme en politiegeweld. Dit gebeurt naar aanleiding van het overlijden van George Floyd door politiegeweld. De woorden I can’t breathe die Floyd vlak voor zijn overlijden uitsprak gaan de hele wereld over. ‘Racisme en discriminatie zijn al honderden jaren een probleem en op gegeven moment is de maat gewoon vol’, aldus Elke Kuijper van Amnesty International. De Afrikaanse Belyse Akimana heeft veel te maken met racisme en laat haar stem horen via Instagram.

Met haar lange nagels scrolt de 23-jarige Akimana over het scherm van haar iPhone. Op Instagram komen er verschillende berichten voorbij met zwarte afbeeldingen. ‘Er zijn al bijna 25 miljoen berichten met de hashtag Blackouttuesday en ruim 21 miljoen berichten met de hashtag Blacklivesmatter’, begint Akimana, ‘mensen zijn gewoon niet respectvol naar onze bevolking toe en dat laten we nu zien.’ Vanuit haar kamer in Zoetermeer volgt ze de opkomst van de protesten. Ze opent haar whatsapp en gaat langs haar chats. Dan wijst ze naar een ongeopend bericht. ‘Kijk’, ze klikt op het bericht, ‘dit is een vriendin van mij die naar de protesten is gegaan. Ze heeft mij foto’s gestuurd waarop ze te zien is met een protestbord. Ik had heel graag mee willen protesteren, maar helaas kan dat niet door mijn werk. Ik moet steeds de winkel openen en sluiten en ik wil niet mijn baan verliezen.’

Akimana woont tot haar dertiende in Afrika en verhuist in 2010 naar Nederland. ‘Je moet gewoon opnieuw beginnen’, vertelt ze, ‘iedereen is hier heel erg met zichzelf bezig en je merkt dat ze anders naar je kijken.’ Zelfs bij mensen die dicht bij haar staan heeft ze hiermee te maken. ‘Ik zou met een vriendin iets gaan doen en zij had dat verteld aan haar witte vriend. Die vriend zei meteen, ‘bah, ik hou niet van Afrikaanse meisjes’. Hij ging meteen allemaal negatieve dingen zeggen terwijl hij mij helemaal niet kent. Dan voel ik mij gewoon verdrietig en denk ik bij mezelf, ben ik zo anders omdat ik er zo uitzie?'

Bron: Belyse Akimana

Niet alleen Akimana zelf, maar ook haar vrienden merken dagelijks dat ze anders worden behandeld. ‘Ik ging een keer weg met vrienden en een van hen heeft gewoon veel geld’, begint Akimana, ‘dit komt doordat zijn vader een eigen bedrijf heeft. Hij kan kopen wat hij wil en heeft daarom een mooie auto. We deden niks bijzonders en toch kwam er politie.’ De auto moest vervolgens worden stopgezet en er volgden vragen over hoe de bestuurder aan de auto zou zijn gekomen en hoe hij aan zoveel geld komt. ‘Ik ben ervan overtuigd dat we moesten stoppen omdat de politie donkere mensen in de auto zag. Dit was namelijk niet de eerste keer, heel veel vrienden hebben hier vaker last van.’

Onderzoeken laten zien in welke mate er sprake is van racisme en politiegeweld. Zo blijkt uit studie van de Drexel Universiteit in Philadelphia dat het voor een zwarte man in de Verenigde Staten drie keer meer waarschijnlijk is dat hij na een confrontatie met de politie overlijdt dan voor een witte man. De organisatie Mapping Police Violence brengt het politiegeweld in de VS verder in kaart. Volgens hen zijn er in het afgelopen jaar 1098 Amerikanen omgekomen door politiegeweld. In de jaren daaraan voorafgaand is dit aantal rond de 1100 Amerikanen.

Bron: Mapping Police Violence

Van etnisch profileren, zoals de vrienden van Akimana dit meemaken, is het bekend dat dit in Nederland gebeurt. Zo geeft Controle Alt Delete, een organisatie die zich inzet tegen etnisch profileren, aan dat mensen met een niet-westerse migratieachtergrond 3 tot 7 keer vaker worden gecontroleerd dan autochtone Nederlanders. Een rapport van onderzoeksprogramma Politie & Wetenschap ondersteunt dit. Daarbij geven de onderzoekers aan dat het bij meer dan de helft van politiecontroles om allochtonen gaat. Volgens hen waren de politiecontroles ook niet altijd terecht.

Jurist Lisette Riezebos, werkzaam bij BVD advocaten, licht toe hoe dit in de wet is vastgelegd. ‘Het is allereerst belangrijk om te weten dat de politie niet zomaar iedereen mag staande houden’, begint Riezebos, ‘dit staat ook in artikel 27 van het wetboek van strafvordering. Er moet een vermoeden zijn dat iemand schuldig is van een strafbaar feit om diegene staande te houden. Het enkele feit dat iemand getint is, is onvoldoende om iemand staande te houden.’ Het probleem ligt bij het bewijzen dat er sprake is van etnisch profileren. ‘Agenten kunnen heel makkelijk aangeven dat er andere risicokenmerken aan de orde waren, zoals een opvallend dure auto. Het feitelijk aan kunnen tonen dat alleen de huidskleur de aanleiding is geweest is daarom lastig’, aldus Riezebos.

Binnen Amnesty International, een mensenrechtenorganisatie, merken ze dat etnisch profileren een groot probleem is. ‘De protesten die worden gehouden zijn ook tegen etnisch profileren, zo worden die bevolkingsgroepen ook anders behandeld’, aldus Elke Kuijper, werkzaam bij Amnesty International. De organisatie zet zich in voor de zaak van George Floyd en wil ervoor zorgen dat de agenten die bij zijn dood betrokken zijn verantwoordelijk worden gesteld. ‘Natuurlijk vinden we het goed dat mensen nu worden opgeroepen om een einde te maken aan politiegeweld, racisme en discriminatie’, vertelt Kuijper, ‘er zullen veel mensen zijn die bij Amnesty werken die waarschijnlijk ook meedoen aan deze protesten. Verder is er nu ook een nieuwe generatie van jongere mensen die zoiets hebben van what the fuck, ik ben hier ook gewoon geboren en heb net zoveel rechten als andere Nederlanders. Op gegeven moment is de maat gewoon vol.’

'Mensen worden niet racistsich geboren, racisme wordt aangepraat'

Door het leven in een anderhalvemetersamenleving komt het met een grote groep protesteren onder druk te staan. ‘We letten erop dat het demonstratierecht wordt behouden’, begint Kuijper, ‘dit is een belangrijk mensenrecht en wordt niet altijd goed gehandhaafd door burgemeesters. Maar, autoriteiten mogen wel ingrijpen bij de protesten door de corona maatregelen.’ Dit komt ook doordat het demonstratierecht geen absoluut grondrecht is. ‘Dit betekent dat er van het recht mag worden afgeweken’, legt Riezebos uit, ‘een protest mag worden verboden of worden beperkt vanwege onder andere de bescherming van de gezondheid of om wanordelijkheden te voorkomen. Dat eerste is momenteel natuurlijk aan de hand en de burgemeester moet dan de afweging maken of de gezondheid van de burgers wel of niet in gevaar loopt.’

‘Er is heel vaak geprotesteerd, maar ik hoop dat het deze keer anders is’, vertelt Akimana terwijl ze een zwarte afbeelding selecteert om op haar Instagram te plaatsen, ‘het is bizar dat de politie iemand kan vermoorden terwijl iedereen het kan zien. Mensen zijn nu echt boos en worden wakker.’ Haar vingers gaan over het toetsenbord van haar telefoon om de hashtag Blackouttuesday te typen. ‘Ik plaats dit bericht om het protest tegen racisme aan te moedigen’, legt ze uit, ‘in mijn eentje kan ik weinig doen, maar ik voel in mijn hart dat ik dit moet plaatsen. Mensen worden niet racistisch geboren, racisme wordt aangepraat.’ Haar wijsvinger gaat naar de rechterhoek van het beeldscherm waar het woord ‘delen’ staat. ‘Zo laat ik mijn stem horen’, zegt ze terwijl ze het woord aanklikt en het bericht wordt geplaatst.